Cronfa Ddŵr Clydach

Mae yna ryw lefel o risg yn gysylltiedig â phob argae, dyna pam fod holl argaeau DCWW yn cael eu goruchwylio a’u monitro’n rheolaidd er mwyn sicrhau eu diogelwch. Maen nhw’n cael eu goruchwylio’n rheolaidd gan beirianwyr argaeau arbenigol hefyd. Er bod yr argaeau a gaiff eu dadgomisiynu mor ddiogel ag y gallant fod am eu hoedran ar hyn o bryd, yn yr un modd â phob strwythur arall, mae angen buddsoddi er mwyn sicrhau eu bod nhw’n parhau i fodloni’r safonau diogelwch. Am nad oes angen yr argaeau hyn at ddibenion gweithredol mwyach, ni fyddai hyn yn ffordd werth chweil o fuddsoddi arian ein cwsmeriaid.

Nid oes yna gynlluniau i ddadgomisiynu unrhyw gronfeydd lleol eraill ar hyn o bryd.

Byddai dyletswydd gyfreithiol ar unrhyw grŵp sy’n cymryd awenau’r cronfeydd (sef yr ‘Ymgymerydd’ yn ôl Deddf Cronfeydd Dŵr 1975) i gydymffurfio â gofynion Deddf Cronfeydd Dŵr 1975. Mae hyn yn cynnwys cymryd cyfrifoldeb dros yr holl gostau gweithredol a chyfalaf. Ni fyddai’n hyfyw felly i grŵp lleol ddod yn ymgymerydd.

Mae’r cronfeydd yn dod o fewn cwmpas Deddf Cronfeydd Dŵr 1975. Mae hynny’n golygu bod rhaid i’r perchnogion sicrhau diogelwch, cynnal goruchwyliaeth barhaus, monitro, a chyflawni archwiliadau o’r argaeau yn gyfreithiol, yn ogystal â chyflawni unrhyw waith Cyfalaf gorfodol angenrheidiol ar yr argaeau. Mae’r costau sy’n gysylltiedig â hyn yn aml yn rhedeg i filiynau o bunnoedd. Ni fyddai’n hyfyw felly gwerthu’r safleoedd i bobl/grwpiau lleol.

Pan fyddwn ni wedi cwblhau ein gwaith, byddwn ni’n gwneud y safle’n hygyrch i’r gymuned leol ei fwynhau lle bo modd. Gallai hynny olygu creu llwybrau cerdded newydd ar y safle os nad oes yna lwybrau eisoes am ei fod yn safle gweithredol ac felly nid yw’n agored i’r cyhoedd ar hyn o bryd.

Mae yna restr gynhwysfawr o gronfeydd dŵr sydd ar gael i CNC er mwyn helpu i frwydro tanau coedwig. Mae’r rhestr yma’n newid o un haf i’r llall yn dibynnu a oes gwaith neu weithgareddau ar droed ar y safle a fyddai’n ei atal rhag cael ei ddefnyddio. Mae yna nifer o gronfeydd dŵr mwy o lawer ar gael i CNC a’r Gwasanaeth Tân o fewn 2 funud o hedfan o ardal cronfa ddŵr Clydach.

Byddwn ni’n gadael i’r safle i ailnaturioli â chyn lleied o ymyrraeth ddynol â phosibl. Bydd DCWW yn parhau i fod yn gyfrifol am y safleoedd ac am unrhyw waith cynnal a chadw y mae angen ei gyflawni.

Mae Deddf Cronfeydd Dŵr yn cynnwys y gair ‘discontinuance’ (dadgomisiynu), sy’n golygu newid y gronfa fel nad yw’n gallu dal 10,000m³ o ddŵr neu ragor mwyach. Yn syml, mae dadgomisiynu’n golygu dymchwel y strwythur sy’n dal dŵr uwchben lefel naturiol y tir. Mewn rhai achosion, bydd dadgomisiynu’n golygu dychwelyd yr ardal i gyflwr afon, mewn eraill, bydd yn golygu dychwelyd yr ardal i fod yn llyn naturiol (yn hytrach nag un sydd wedi ei dyrchafu trwy ddulliau artiffisial).

Cyflawnwyd arolygon ecolegol ar y safleoedd er mwyn asesu pysgod a bywyd gwyllt y cronfeydd dŵr. Mae dymchwel argaeau’n ffordd effeithiol o wella llwybrau mudo pysgod, gan helpu poblogaethau o bysgod i lewyrchu a gwella bioamrywiaeth yr ardal. Bydd mesurau lliniaru’n gweithredu er mwyn sicrhau nad oes unrhyw niwed i fywyd gwyllt. Er enghraifft, gosodir gwlyptiroedd arnofiol ar safleoedd lle mae’n bosibl fod yna lygod dŵr. Rydyn ni’n cydweithio’n agos â Chyfoeth Naturiol Cymru a phartneriaid ecolegol eraill i sicrhau bod y bywyd gwyllt yn cael ei amddiffyn cyn dechrau unrhyw waith.

Bydd dymchwel strwythurau’r argaeau o law dyn yn newid y dirwedd nôl i’w chyflwr naturiol fel yr oedd hi cyn adeiladu’r argaeau, boed hynny ar ffurf afon neu lyn naturiol. Mae hyn yn well yn nhermau bioamrywiaeth, yr amgylchedd lleol a diogelwch y cyhoedd.

Nid yw’r cronfeydd sy’n cael eu dadgomisiynu’n rhan o’r rhwydwaith dŵr neu’n cael eu defnyddio at ddibenion cyflenwi dŵr mwyach. Asedau sy’n heneiddio ydyn nhw ac mae hynny’n golygu costau sylweddol a pharhaus er mwyn eu cynnal i’r safonau diogelwch angenrheidiol. Nid yw hyn yn cynnig gwerth da am arian i’n cwsmeriaid, felly penderfynwyd cael gwared ar y cronfeydd dŵr a’r argaeau a dychwelyd yr ardal i’w chyflwr naturiol. Gallai hyn olygu dychwelyd yr ardal i fod yn ddyffryn afon neu’n gorff dŵr llai a mwy diogel fel pwll neu lyn.

Ar y cyfan, credir bod dymchwel argaeau’n llesol i’r amgylchedd. Mae ein rheoleiddiwr amgylcheddol, Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) yn cefnogi’r gwaith rydyn ni’n ei wneud, ac rydyn ni wedi cydweithio’n agos â nhw ar bob cam yn y broses ddadgomisiynu. Casgliad adroddiadau diweddar o Ewrop ac UDA (Gough, et al, Dam Removal - A viable solution for the future of our European rivers, DRE2018) oedd taw dymchwel argaeau yw’r mesur adfer ecolegol mwyaf cost-effeithiol ar gyfer afonydd. Mae afonydd yn ymateb yn gyflym, yn nhermau ffisegol ac ecolegol, yn sgil dymchwel argaeau.

Trwy ddadgomisiynu’r strwythurau hyn, fe welwn ni welliant ym mioamrywiaeth leol yr ardal. Mae gwella cysylltedd afonydd yn bwysig hefyd o safbwynt gwytnwch yr hinsawdd; gan ganiatáu i ecosystemau a fflora/ffawna symud gyda newid hinsawdd.

Cyflawnwyd arolygon, asesiadau a mesurau lliniaru ecolegol manwl gan ymgynghorwyr amgylcheddol arbenigol er mwyn sicrhau nad yw’r gwaith yn cael effaith negyddol ar yr amgylchedd.

Er ein bod ni’n dymchwel strwythur yr argae, byddwn ni’n dychwelyd y safleoedd i’w cyflwr naturiol fel afonydd / llynnoedd naturiol. Ein bwriad ni yw y bydd ein gwaith yn harddu ardaloedd lleol eto fyth.

Mae pob cronfa ddŵr dros 10,000m³ yng Nghymru’n dod o fewn cwmpas Deddf Cronfeydd Dŵr 1975. Mae hyn yn golygu bod yna ofyniad cyfreithiol i sicrhau bod argaeau’n cael eu harchwilio a’u cynnal yn rheolaidd er mwyn sicrhau eu bod yn ddiogel. Mae hyn yn aml yn golygu costau sylweddol, ac mae yna risg weddilliol sy’n gysylltiedig ag argaeau bob tro, yn arbennig wrth i’r asedau heneiddio. Nid yw eu cynnal nhw fel y maen nhw pan nad oes eu hangen er mwyn darparu dŵr ar gyfer ein rhwydwaith mwyach yn opsiwn sy’n hyfyw yn ariannol ar gyfer ein cwsmeriaid.

Ar ôl dychwelyd y safleoedd hyn i’w cyflwr naturiol, byddan nhw’n parhau i fod yn fannau y gall pobl eu mwynhau. Mae gwaith fel hyn yn sicrhau bod peryglon fel dŵr dwfn a phibellwaith codi o dan y dŵr yn cael eu dileu hefyd, felly ni fydd y peryglon a oedd yn arfer bod yn gysylltiedig â nofio anghyfreithlon yn bodoli mwyach, gan eu gwneud yn llefydd mwy diogel.

Mae pob cronfa ddŵr yn unigryw, felly mae llawer o feddwl yn mynd i benderfynu ar yr opsiwn gorau i’w dychwelyd i’w cyflwr gwreiddiol. Mae’r broses dylunio a chynllunio’n un hir, a hydroleg y safle (sef sut y bydd yn ymateb i lifogydd a stormydd ar ôl cwblhau’r gwaith) sy’n llywio’r ateb terfynol. Rhaid i’r broses yna lywio’r dyluniad.

Mae hynny’n dibynnu ar y safle o dan sylw, ond na yw’r ateb fel rheol. Strwythurau o law dyn yw cronfeydd dŵr ac felly os caniateir pysgota mewn cronfa ddŵr, bydd hynny am ei bod yn cael ei stocio â physgod wedi eu ffermio. Ar ôl dymchwel yr Argae, ni fyddai’n hyfyw stocio pysgod mewn pwll mwy bas, felly ni fyddai modd pysgota. Byddwn ni’n ymgynghori â chymdeithasau a chlybiau pysgota ar gam cynnar yn y broses, felly byddan nhw’n ymwybodol o’r peth.

Cyflawnwyd asesiadau a gwaith modelu llifogydd, a rhoddwyd mesurau lliniaru ar waith lle bo angen er mwyn sicrhau na fydd y dadgomisiynu yma’n cynyddu’r risg o lifogydd. Mae hi’n werth nodi bod y dadgomisiynu yma’n dileu’r risg o lifogydd o’r argae.

Rydyn ni wedi cydweithio’n agos â CNC ac arbenigwyr amgylcheddol er mwyn sicrhau nad yw ein gwaith yn niweidio’r amgylchedd lleol. Mae hyn wedi cynnwys creu gwlyptiroedd arnofiol ar gyfer llygod dŵr er enghraifft. Bydd ein gwaith i ddymchwel strwythur o law dyn yn helpu i wella a chyfoethogi’r amgylchedd lleol er budd cenedlaethau i ddod.

Mae dymchwel argaeau’n golygu gwell cysylltedd â chyrsiau dŵr i lawr y llif, sy’n bwysig o safbwynt newid hinsawdd, gan ganiatáu i fflora a ffawna symud gyda newid hinsawdd. Mae cronfeydd dŵr nad ydynt yn cael eu defnyddio i gyflenwi mwyach wedi cael eu disodli gan gronfeydd mwy, a newid yn nhrefn y rhwydwaith dŵr a’r dulliau o gyflenwi.